Do grupy chorób układu oddechowego zaliczamy wiele przypadłości, od łagodnych i ustępujących takich jak przeziębienie, po ciężkie i przewlekłe takie jak POChP czy gruźlica. Jakie są objawy najczęściej występujących, przewlekłych chorób układu oddechowego? W jaki sposób przebiega diagnostyka i leczenie? Dowiedz się tego, czytając poniższy artykuł.
Astma i jej przyczyny
Jest to przewlekła choroba układu oddechowego. Charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych i może się rozwinąć w każdym wieku. Jakie są objawy astmy i jak ją rozpoznać? Tak jak już wcześniej wspomniano, astmę możemy zróżnicować na taką o podłożu alergicznym i niealergicznym.
W astmie alergicznej główną rolę odgrywają limfocyty T, które za pomocą wydzielanych przez siebie cytokin pobudzają limfocyty B do syntezy przeciwciał IgE, a także aktywują eozynofile i mastocyty. Przeciwciała IgE jest to główny typ przeciwciał uczestniczący w reakcjach alergicznych, natomiast eozynofile i mastocyty są to komórki pełniące wiele istotnych ról w rozwoju odpowiedzi na alergen. Aktywacja tych mechanizmów prowadzi do rozwoju przewlekłego zapalenia, które w konsekwencji skutkuje napadowym skurczem oskrzeli i rozwojem charakterystycznych objawów napadu astmy. Przyczyny astmy niealergicznej nie są do końca poznane. O zapoczątkowanie objawów podejrzewa się czynniki zakaźne, takie jak wirusy czy bakterie.
Objawy astmy
Niezależnie od mechanizmu astmy (alergiczna/niealergiczna) objawy są podobne u obu grup chorych. Zwykle pojawiają się okresowe napady duszności, którym mogą towarzyszyć świsty oddechowe i ból w klatce piersiowej. Charakterystycznym objawem jest również kaszel, który w przypadku astmy u dorosłych może być jedyną oznaką procesu chorobowego (tzw. astma kaszlowa, zespół Corrao). W przypadku astmy alergicznej często objawom z dolnych dróg oddechowych towarzyszy alergiczny nieżyt nosa, zapalenie spojówek czy inne objawy alergii.
Badania diagnostyczne w astmie
Podstawową metodą diagnostyczną w astmie oskrzelowej jest spirometria. Może być ona prawidłowa w okresach między atakami - w tym przypadku w celu rozpoznania należy wykonać próbę prowokacyjną. Charakterystycznym obrazem w spirometrii dla astmy jest obecność odwracalnej obturacji, określana za pomocą parametru FEV1/FVC. Początkowo może być on poniżej normy, natomiast wzrasta o więcej niż 12% po podaniu leku rozszerzającego oskrzela.
RTG klatki piersiowej jest zwykle prawidłowe, a badanie za pomocą pulsoksymetru służy zwykle do kontrolowania ciężkości zaostrzeń. Badania alergologiczne (testy skórne lub z krwi) są przydatne w celu określenia konkretnych alergenów wywołujących astmę alergiczną.
Astma - leczenie
Celem terapii w astmie jest uzyskanie jak największej kontroli objawów chorobowych. Zwykle leczenie rozpoczyna się od wziewnych glikokortykosteroidów o działaniu przeciwzapalnym i beta-2 mimetyków, czyli leków rozszerzających oskrzela. W przypadku braku kontroli choroby można dołączyć wziewne leki o działaniu antycholinergicznym, a także leki przeciwleukotrienowe, na przykład montelukast.
POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest ciężkim schorzeniem układu oddechowego. Charakteryzuje się postępującą utratą funkcji płuc, najczęściej rozwija się u chorych narażonych na szkodliwe pyły, gazy, a w szczególności u osób palących papierosy (do 80% przypadków).
Przyczyny POChP
Jak już wcześniej wspomniano, najczęstszym czynnikiem wywołującym POChP jest wieloletnie palenie tytoniu bądź też narażenie na dym tytoniowy będąc biernym palaczem. Może się ono również rozwinąć przy długotrwałym narażeniu na działanie innych szkodliwych pyłów i gazów. Rzadką przyczyną jest uwarunkowany genetycznie niedobór alfa1-antytrypsyny, występujący u mniej niż 1% przypadków.
W przebiegu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc dochodzi do wielu zmian w drogach oddechowych. Ich przyczyną jest toczące się przewlekłe zapalenie oskrzeli, głównie w wyniku pobudzenia neutrofili. Zwiększa się znacznie produkcja śluzu, co prowadzi do odkrztuszania znacznych ilości wydzieliny. Dodatkowo przepływ powietrza przez płuca jest ograniczony, co prowadzi do niewydolności oddechowej. Oprócz tego może dojść do rozwoju nadciśnienia płucnego, rozwijającego się w następstwie skurczu naczyń i zmian strukturalnych w ścianach małych tętnic.
Poważnym powikłaniem POChP jest rozedma - rozwija się ona w wyniku utraty włókien elastycznych. Prowadzi to do zniszczenia i wzrostu podatności pęcherzyków płucnych i sąsiadujących oskrzelików, co skutkuje zapadaniem się dróg oddechowych i więźnięciem w nich powietrza.
Objawy POChP
W POChP na początku choroby najczęściej występuje okresowy kaszel połączony z odkrztuszaniem plwociny oraz nasilająca się duszność. Początkowo problemy w oddychaniem występują podczas wysiłku fizycznego, natomiast wraz z rozwojem choroby duszność zaczyna towarzyszyć codziennym czynnościom, takim jak sprzątanie, gotowanie czy po prostu chodzenie. Chorzy często skarżą się również na łatwe męczenie się, lęk czy objawy depresji. W przebiegu choroby występują zaostrzenia wynikające z nasilenia się objawów lub rozwoju zapalenia - gromadzący się w oskrzelach śluz jest pożywką dla bakterii.
Diagnostyka POChP
Podstawowym badaniem w przypadku podejrzenia rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest spirometria. Podobnie, jak w przypadku astmy, występuje tutaj obturacja dróg oddechowych - jednak w POChP jest ona nieodwracalna. Dodatkowym badaniem jest pletyzmografia, w której mogą występować zmiany świadczące o rozwoju rozedmy. Oprócz tego wykonuje się test oceniający tolerancję wysiłku fizycznego (test 6-minutowego marszu czy sercowo-płucna próba wysiłkowa), a także RTG klatki piersiowej i badanie za pomocą pulsoksymetru (zwykle saturacja jest <90%). Tomografię klatki piersiowej wykonuje się zwykle wtedy, kiedy istnieje podejrzenie rozwoju rozedmy.
Leczenie POChP
Pierwszym i podstawowym zaleceniem terapeutycznym u chorych z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc jest zaprzestanie palenia tytoniu. Konieczna jest także zmiana stylu życia - lekka bądź umiarkowana aktywność fizyczna i rozpoczęcie rehabilitacji oddechowej. W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki rozkurczające oskrzela (beta-2 mimetyki, leki przeciwcholinergiczne, teofilina), glikokortykosteroidy wziewne czy też roflumilast.
Sarkoidoza
Sarkoidozę zalicza się do grupy chorób śródmiąższowych płuc. Polega na tworzeniu się licznych ziarniniaków w węzłach chłonnych, płucach, a w dalszych etapach choroby także w innych narządach. Występuje na całym świecie, zarówno u kobiet i mężczyzn w każdym wieku, jednak zwiększona skłonność do zachorowania na sarkoidozę jest przed 40 rokiem życia.
Przyczyny sarkoidozy i przebieg choroby
Mimo wielu przeprowadzonych badań, nie udało się wskazać jednej konkretnej przyczyny choroby. Podejrzewa się, że sarkoidozę wywołują zaburzenia regulacji układu odpornościowego u osób, które są predysponowane genetycznie. Zwykle w pierwszej kolejności zajęte są węzły chłonne wnęk płucnych - mogą one nie dawać żadnych objawów i są wykrywane przypadkowo w rutynowych badaniach. Przy zajętych jedynie węzłach chłonnych, czyli u chorych w I stadium, u około 85% pacjentów dochodzi do samoistnej remisji w ciągu 2 lat od rozpoznania choroby.
W przypadku braku remisji może dojść do jej dalszego rozwoju - zajęte są węzły chłonne i miąższ płuc (stadium II), tylko miąższ płuc bez powiększenia węzłów (stadium III) i ostatnie stadium IV, kiedy dochodzi do zwłóknienia miąższu płuc i rozwoju rozedmy.
Sarkoidoza - objawy
Początkowe stadia sarkoidozy mogą nie dawać żadnych objawów. U około ⅓ pacjentów występują objawy niespecyficzne, takie jak zmęczenie, osłabienie, utrata apetytu, chudnięcie i wzrost temperatury ciała. Mimo to, początek choroby może być ostry - z towarzyszącą wysoką gorączką, bólem stawów, rumieniem guzowatym i obustronnie powiększonymi węzłami chłonnymi we wnękach płuc - jest to obraz tzw. zespołu Lofgrena.
Oprócz powyższych, w przebiegu sarkoidozy mogą pojawić się inne objawy wynikające z zajęcia różnych narządów przez ziarniniaki:
- układ oddechowy - duszność (uczucie braku powietrza), kaszel, ból w klatce piersiowej;
- układ ruchu - bóle stawów i mięśni;
- układ pokarmowy - powiększenie wątroby, śledziony (rzadziej);
- skóra - rumień guzowaty, zmiany grudkowe, plamisto-grudkowe, podskórne guzki, owrzodzenia, zaczerwienienia, łysienie;
- układ sercowo-naczyniowy - zaburzenia rytmu lub przewodzenia, niewydolność serca;
- narząd wzroku - zapalenie naczyniówki, spojówki i gruczołów łzowych;
- zajęcie OUN - zwłaszcza porażenie nerwu twarzowego, rzadziej wzrokowego, neuropatia, rzadziej zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Sarkoidoza - rozpoznanie
Najbardziej pomocne w diagnostyce sarkoidozy są badania obrazowe - RTG i tomografia wysokiej rozdzielczości TKWR klatki piersiowej. Na zdjęciu rentgenowskim widoczne są powiększone węzły chłonne we wnękach płuc, najczęściej obustronnie. Charakterystyczne są także zmiany siateczkowo-guzkowe w górnych i środkowych polach płucnych w przypadku zajęcia płuc. Po wielu latach mogą pojawić się zwapnienia i włóknienie. W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się bronchoskopię i biopsję węzłów chłonnych. Dodatkowe badania wykonuje się w celu oceny zajęcia innych narządów - EKG aby ocenić pracę serca, badanie okulistyczne i płynu mózgowo-rdzeniowego.
Leczenie sarkoidozy
Sarkoidozę w stadium I zwykle podaje się jedynie obserwacji, ponieważ w znacznej większości przypadków po dwóch latach zmiany ulegają samoistnej remisji. W przypadku progresji do stadium II i III, zaawansowanymi zmianami w płucach i narządach wewnętrznych stosuje się doustnie glikokortykosteroidy. W przypadku ich nieskuteczności można dołączyć jeszcze inne leki, na przykład metotreksat czy azatiopryna. W zaawansowanych przypadkach można zastosować leczenie biologiczne za pomocą przeciwciał anty-TNF (infliksymabu i adalimumabu).
Kontrola chorób układu oddechowego w domu
Leczenie schorzeń płuc i dróg oddechowych zależy głównie od przyczyny choroby. Najczęściej jednak wykorzystuje się leki wziewne, zawierające leki o charakterze beta-2 mimetyków rozszerzających oskrzela (salmeterol, formoterol), glikokortykosteroidy i leki o charakterze przeciwcholinergicznym (głównie w POChP).
Oprócz leczenia podstawowego, niezwykle istotne jest kontrola choroby w domu. W tym celu warto zaopatrzyć się w:
- Pulsoksymetr - jest to urządzenie służące do pomiaru saturacji krwi tlenem. Jego stosowanie jest bardzo proste - wymaga jedynie włączenia urządzenia przyciskiem i założenia go na palec wskazujący. Po kilkunastu sekundach pomiar jest gotowy. Ceny podstawowych pulsoksymetrów zaczynają się od 69zł (na przykład Pulsoksymetr napalcowy YK-81C Yonker). Droższe urządzenia, oprócz wyznaczania saturacji, mają między innymi funkcję rejestracji częstości bicia serca i przedstawienia graficznego wyników (na przykład Pulsoksymetr Beurer PO80).
- Inhalator/nebulizator - w szczególności przydatny do aplikacji leków wziewnych. Może również służyć do inhalacji za pomocą soli fizjologicznej, która nawilża drogi oddechowe i wpływa korzystnie na ich funkcjonowanie. Na rynku dostępnych jest wiele różnych urządzeń, które świetnie nadadzą się jako wspomaganie leczenia chorób układu oddechowego, na przykład korzystny cenowo Inhalator tłokowy Microlife NEB 200 lub niezwykle wydajny Inhalator Omron C28P.